→ English

inhoud

1. interview, recensie
2. technische details: orchestratie, techniek, duur, uitgever
3. uitvoering

interview

Frederike Berntsen: atlantis ampersand – interview met Rozalie Hirs
De Nederlandse componiste Rozalie Hirs schreef in opdracht van het Holland Festival een werk voor het project ein tag und eine stunde in urbo kune. We vroegen haar naar haar nieuweling van ruim twintig minuten: atlantis ampersand.

Hoe kom je aan de titel Atlantis ampersand?
Heel wat werktitels zijn voorbijgekomen, en atlantis ampersand beklijfde. Net als Urbo Kune is Atlantis een utopische stad. Plato heeft als eerste over Atlantis geschreven. De plek werd gezien als politiek model van een ideale samenleving. Volgens de mythe is Atlantis uiteindelijk vergaan in zee.
De ampersand, het ‘&’ teken, werd in Angelsaksische landen beschouwd als de laatste letter van het alfabet. En net als Atlantis is die in de loop van de tijd verdwenen. De ampersand betekent voor mij als symbool van een oneindige reeks ook een utopische verwijzing. atlantis ampersand is op te vatten als een meditatie over de verdwijning van Atlantis en tegelijkertijd over de oneindige mogelijkheden om deze stad in onze verbeelding op te roepen. In mijn titel is Atlantis tevens als een oneindig alfabet op te vatten.

Wat was je inspiratiebron?
Ik zie muziek als een parallele wereld aan onze dagelijkse realitiet. Muziek is een abstracte kunstvorm waarin wij zelf een betekenis leggen tijdens het luisteren. In die zin was het thema van de utopische stad me op het lijf geschreven. Muziek biedt een mogelijkheid om ervaringen te creëren, en alles wat ik doe heeft daarmee te maken. Vanaf mijn allereerste composities houd ik me bezig met onderzoek naar klank en harmonie en de interactie tussen die twee. Mijn inspiratiebron is steeds dat onderzoek, en dat heb ik met atlantis ampersand voort kunnen zetten.

We horen straks achttien musici van Klangforum Wien en acht zangers van Vokalensemble NOVA; wat doen ze precies?
Ik hou erg van fluiten en klarinetten, je hoort van ieder twee stuks. En, nieuw voor mij: een contraforte, bespeeld door de contrafagottist van Klangforum. Een contraforte klinkt sonoorder dan een contrafagot, en zit met zijn klankkleur dicht bij de klarinetfamilie. Drie koperblazers laat ik op een gegeven moment een pastorale idylle spelen. De strijkers maken een homogeen geluid, en slagwerk, accordeon en piano geven een ritmische drive aan het stuk. De elektronische muziek, met veel glissandi, hoor je boven en onder het bereik van de zangers en het ensemble. De zangers staan voor de mens binnen de utopie, ze zingen resonante harmonieën die fijn te intoneren zijn. Het geheel heeft wel iets van een klassiek oratorium.

En de tekst, hoe is die tot stand gekomen?
De tekst is geschreven tijdens het componeren van de muziek. Het is één groot meertalig gedicht in het Spaans, Frans, Duits, Engels en Nederlands. De stempartij zelf is genoteerd binnen het fonetische alfabet, een uptoisch gegeven, omdat we fonetische klanken allemaal uit kunnen spreken, ongeacht onze moedertaal. De zangers zingen van de woorden alleen de klinkers. Zij maken via de klank en de emotie in hun stem tegelijkertijd de betekenis van de poëzie hoorbaar. die ook in de partituur genoteerd staat. Het gedicht is een reis: je komt atlantis binnen, het regent hard en het onweert. In het middendeel droom je jezelf een weg door de stad. Aan het einde vlieg je weg. In het vliegtuig zie je de stad onder je verdwijnen. De verschillende talen bereiken elkaar via de muziek, de klank en de emotie. En dat is wat je wilt in de ideale samenleving: proberen elkaars taal te spreken. De stap naar de ander. Muziek is daartoe in staat, met muziek communiceer je over grenzen heen.

Hoe zou je atlantis ampersand karakteriseren?
Je kunt het stuk waarnemen als een lichaam, een organisch geheel, dat tot ons spreekt. Ik heb een poëtisch muzikaal werk geschreven, heel dromerig, maar tegelijkertijd met een grote drive. Er zit een duidelijke richting in, de luisteraar wordt in één continue beweging door de vijf delen geleid en heeft veel luistervrijheid. In die zin is het werk open. Dit is een stuk over klank, waar veel energie van uitgaat.

review

“Het hoogtepunt van de muziek is er al meteen in de middag: de wereldpremière van Atlantis ampersand door Rozalie Hirs. Het geluid van de instrumenten van het orkest gaat van zacht naar hard (crescendo) waarna een achtkoppig koor er nog een schepje bovenop doet. Hierna gaat de storm weer langzaam liggen (diminuendo) en wordt het weer stil. Dit wordt even vastgehouden en dan begint het geluid weer opnieuw aan te zwengelen, nu met andere akkoorden en toonsoorten, om daarna weer af te nemen en te versterven. Telkens opnieuw. Die opeenvolging van geluidsgolven met de zang als schuimkoppen werkt rustgevend, bijna hypnotiserend. Als in een volgend deel van het stuk de verschillende golven over elkaar heen rollen blijft die rustgevende deining bewaard zonder dat het geheel een branding wordt.” Manifestatie voor iedereen met een dosis durfkapitaal. Pieter Rings. Theaterkrant, The Netherlands, 8 June 2015.

technische details

orchestratie

2 flutes
clarinet
bass clarinet
cor anglais
contrabassoon

trumpet
trombone

2SATB choir (minimum: 2 soprano, 2 alt , 2 tenor, 2 bass)

2 percussion
piano
accordeon
midi keyboard

2 violins
viola
violoncello
contrabass

electronic sounds

techniek

QLAB sampler with Rozalie Hirs’ custom-made sounds, to be obtained from the publisher
QLAB player installed on a computer
amplification system
loudspeakers

duur
20′ ca.

uitgever
Rozalie Hirs’s music scores are published by Deuss Music. Score and parts of atlantis ampersand (2015) can be purchased through this link (click here).

uitvoering

6 June 2015, 14:25 CET, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam, The Netherlands, Urbo Kune, Holland Festival, Amsterdam. Klangforum Wien, Vokalensemble NOVA, Enno Poppe (conductor), Peter Böhm (sound projection).