inhoud

1. luister
2. samenvatting
3. programmatoelichting
4. in de pers
5. technische details
6. concerten

luister

samenvatting

dreams of airs (2017-18) is een avondvullende poëzie- en muziekcyclus door Rozalie Hirs, die zij maakte in samenwerking met beeldend kunstenaars Boris Tellegen en Geert-Jan Mulder.

Rozalie Hirs – muziek (partituur, elektronische geluiden), poëzie
Boris Tellegen, Geert Jan Mulder – bewegend beeld

programmatoelichting

Rozalie Hirs’ dreams of airs (2018) is een avondvullende cyclus voor zang, ensemble en elektronica, waarin haar poëzie wordt verweven met haar instrumentale en elektronische muziek. Beeldend kunstenaars Boris Tellegen en Geert-Jan Mulder creëerden op Hirs’ verzoek een videoprojectie, die zij live tijdens het concert uitvoeren.

De cyclus bestaat uit zeven delen, waarvan drie voor tutti ensemble, terwijl de overige delen kleinere bezettingen of spreekstem met elektronische klanken bevatten. Het openingsdeel, spinning languages, evoceert de dageraad met natuuropnames, waaronder vogelzang, gecombineerd met solo’s voor fluit en spreekstem. Het tweede deel, golden vielleicht, omlijst de spreekstem met diverse instrumenten. Het derde deel, who put on my shoes, geschreven voor tutti ensemble, is een hyperlyrische reis door de natuur, een confrontatie met de dood en een ode aan het leven en de verbeelding. at present longing, voor solostem met elektronica, gaat over de allesoverheersende kracht van verlangen. Het vijfde deel, infinity stairs, een trio voor fluit, basklarinet en elektrische gitaar, is geïnspireerd door de optische illusies van M.C. Escher. Dit deel speelt met auditieve illusies, waarbij binaurale beats en glissandi het effect versterken. Het is het enige deel zonder stem, wat een moment van semantische rust biedt in een verder tekstgedreven cyclus. Het zesde deel, waves, roept het beeld op van een tuimelaar (dolfijn) die door glinsterende klankweefsels zwemt. In het laatste deel, here and nowness, komen alle instrumenten en de spreekstem samen in een spectrale, minimalistische reflectie op de liefde.

Het stuk is geïnspireerd door het fenomeen van binaural beating, een psychoakoestisch effect dat optreedt wanneer twee licht verschillende frequenties afzonderlijk aan de oren worden gepresenteerd. De hersenen interpreteren de interferentie tussen deze tonen als een derde, pulserend geluid dat correspondeert met het frequentieverschil. Dit fenomeen kan hersengolven beïnvloeden en verschillende mentale toestanden oproepen, zoals ontspanning, focus of meditatie. In dreams of airs gebruikt Hirs deze effecten om dynamische klankvelden te creëren, die de luisteraar door uiteenlopende emotionele en mentale sferen leiden.

De titel dreams of airs verwijst naar de dubbele betekenis van het Oud-Engelse woord “aire”, dat zowel adem als melodie betekent. Hiermee onderstreept Hirs de intrinsieke verbinding tussen ademhaling, spraak en melodie. Dit werk is haar eerste grootschalige cyclus waarin poëzie en muziek op intieme wijze zijn vervlochten, voortkomend uit haar jarenlange ervaring met voordrachten van eigen werk. Opvallend is dat dreams of airs uitsluitend gebruikmaakt van gesproken taal, zonder gezongen passages. Deze keuze is bewust gemaakt om de poëzie in haar pure, oorspronkelijke vorm tot haar recht te laten komen. Door de spreekstem blijft de tekst helder en toegankelijk voor verschillende interpretaties, zowel door de uitvoerder als door de luisteraar, en blijft het dichter bij de geschreven vorm zoals de lezer deze voor zich ziet. Terwijl gezongen poëzie een lied wordt, waarin de melodische en ritmische keuzes van de componist de interpretatie richting geven, laat de gesproken taal meer ruimte voor persoonlijke lees- en luisterervaringen en associaties. Hirs benadrukt daarmee dat haar werk niet simpelweg een muzikale interpretatie van de tekst is, maar eerder een open dialoog tussen poëzie en muziek, waarbij de kracht van het woord centraal staat. De luisteraar wordt uitgenodigd om de gelaagdheid van zowel taal als muziek actief te ervaren en op eigen wijze te interpreteren.

In de loop der jaren heeft Hirs een kenmerkende spraakmelodie en ritmiek ontwikkeld, die ze met een speciaal ontworpen notatie in de partituur vastlegt. Dit stelt zangers en stemkunstenaars in staat om haar specifieke frasering en intonatie nauwkeurig te reproduceren. Hoewel de gesproken stempartij organisch klinkt in timing en klank, is deze minutieus afgestemd op de spectrale en voortdurend evoluerende harmonieën van het ensemble. Het “dromende” aspect van het werk verwijst zowel naar de meditatieve toon van de gedichten als naar hun associatieve, vluchtige aard, die prachtig gereflecteerd wordt in de harmonische transformaties van de muziek.

In essentie is dreams of airs een humanistisch en idealistisch manifest voor communicatie en verbinding tussen verschillende talen. Het meertalige libretto omvat drie talen: Engels, Duits en Nederlands (of de voertaal van het land waarin de cyclus wordt uitgevoerd). Het werk viert de vrijheid van de verbeelding en de daad van het spreken als de eerste stap naar onderling begrip. Uiteindelijk is dreams of airs ook een meditatie over taal, muziek en verbeelding — een droomachtige verkenning van hoe woorden, harmonieën en melodieën ontstaan.

biografie
Rozalie Hirs is zowel componist als dichter. Ze begon haar academische carrière met een Master of Science in chemische technologie aan de Universiteit Twente (1991) voordat ze compositie studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Diderik Wagenaar en Louis Andriessen (Uitvoerend Musicus/Tweede Fase, 1998). Haar studie bij Tristan Murail aan Columbia University resulteerde in een proefschrift over spectrale compositietechnieken (Doctor of Musical Arts, 2007). Hirs combineert lyriek met muzikale innovatie en vermengt vaak traditionele instrumenten met elektronische klanken.

in de pers

En ook hier neemt Nora Fischer het publiek weer bij de hand met de kleurrijke woorden die Rozalie Hirs heeft opgetekend, ondersteund door de binaural beats. Met die beats wil Hirs hersengolven opwekken die ons in een meditatieve staat brengen. Dat lukt aardig want zelden heb ik een zo ademloos luisterend publiek meegemaakt.
Ronald Rijken: Rozalie Hirs’ klankwereld van de binaural beats, Klankgat online, 12 november 2018.

Dreams of Airs is een complex werkstuk en erg knap uitgevoerd. Het is ook zeer effectief, op mij in ieder geval. Ik voel me helder en ben erg energiek.
Ronald Rijken: Rozalie Hirs’ klankwereld van de binaural beats, Klankgat online, 12 november 2018.

technische details

delen
De cylus dreams of airs (2017-18) bestaat uit de volgende zeven delen en interludes met elektronische klanken:
I spinning languages
II golden vielleicht
III who put on my shoes
IV at present longing
V infinity stairs
VI tuimelaar
VII here and nowness

opdrachtwerk
dreams of airs (2017-18) is gecomponeerd door Rozalie Hirs in opdracht van Stichting Iris or Hazel, met gedeeltelijke financiële ondersteuning van het Fonds Podiumkunsten. De live videoprojectie is gemaakt door beeldend kunstenaars Boris Tellegen en Geert-Jan Mulder met financiële ondersteuning door het Fonds Creatieve Industrie. De uitvoeringen worden mogelijk gemaakt door de betreffende zalen of festivals en het Fonds Podiumkunsten. In opdracht van het Orgelpark ontstond dreams of airs (2017-18; versie met hyper organ, 2021).

instrumentation
spreekstem
fluit
Bb klarinet & basklarinet
slagwerk
elektrische gitaar
piano
viool
altviool
cello

1 MIDI pedaal voor het afroepen van de elektronische klanken, te spelen door een van de muzikanten
1 laptop

duur
60-70′ ca.

uitgever
Deuss Music

technische benodigdheden
1.) QLAB software, to be installed on the above mentioned laptop
2.) The ‘dreams of airs’ QLAB sampler, to be obtained through Deuss Music.
3.) Microphone and stand for the voice
4.) Amplifier and mixer in the concert hall
5.) Stereo loudspeakers, to be placed within the ensemble
6.) Optional amplification of the ensemble (i.e. microphones, cables)

concerten

21 oktober 2023, Rozalie Hirs: dreams of airs, Dag in de Branding, Den Haag – Ensemble Klang, Michaela Riener (spreekstem), Hardy Li (dirigent)

15 september 2023, Rozalie Hirs: dreams of airs, Muze van Zuid, Amsterdam – Ensemble Klang, Michaela Riener (spreekstem), Hardy Li (dirigent)

4 december 2022, Rozalie Hirs (portretconcert): dreams of airs, Orgelpark, Amsterdam – Lore Binon (spreekstem), Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent)

7 November 2021, Rozalie Hirs (portretconcert): dreams of airs, Copenhagen, Denemarken – Signe Asmussen (spreekstem), Athelas Sinfonietta, James Sherlock (dirigent) – Deense première

31 October 2021, 14:00, Rozalie Hirs (portretconcert): dreams of airs, Orgelpark, Amsterdam – Lore Binon (spreekstem), Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent) UITGESTELD i.v.m. coronabesmetting van een van de spelers

6 January 2019, 20:00, Rozalie Hirs (portretconcert): Dreams of Airs, Avontuurlijke Muziek Serie, Tivoli|Vredenburg/ Hertz zaal, Utrecht – Nora Fischer (stem), Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent)

10 November 2018, 19:00, Rozalie Hirs (portretconcert): Dreams of Airs, November Music, Willem Twee Concertzaal FKA De Toonzaal, Prins Bernhardstraat 4-6, 5211 HE Den Bosch – Nora Fischer (stem), Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent) – wereldpremière