inhoud

1. luister
2. samenvatting
3. programmatoelichting
4. details
5. uitvoeringen

luister

link volgt

samenvatting

Hilbert’s Hotel voor microtonaal Fokker-orgel en elektronische klanken (2015) is door Rozalie Hirs gecomponeerd in opdracht van de Stichting Huygens-Fokker met financiële ondersteuning van het Fonds Podiumkunsten.

programmatoelichting

De titel van Rozalie Hirs’ compositie Hilbert’s hotel voor 31-toons-gelijkgetempereerd Fokker-orgel en elektronische klanken (2015) verwijst naar een door de wiskundige David Hilbert verzonnen hotel met paradoxale eigenschappen om het idee van een getal dat groter is dan alle andere getallen (transfiniet getal) uit te leggen. Hilbert kwam met dit “hotel” in zijn college Über das Unendliche (1924). Het werd breder bekend door George Gamows boek One Two Three… Infinity. Facts and Speculations of Science (1947). Hilberts hotel heeft een aftelbaar oneindig aantal kamers. Het paradoxale aspect van het hotel is dat, zelfs als alle kamers bezet zijn, het een oneindig aantal nieuwe gasten kan opnemen. Het hotel kan één extra gast herbergen als alle gasten precies één kamer opschuiven; evenzo kan het ieder eindig aantal n nieuwe gasten opnemen als alle gasten n kamers opschuiven.

Het stuk ontleent zijn naam aan de Hilbertruimten, een verschijnsel uit de wiskunde, afgeleid van een generaliseerd concept van de Euclidische ruimte. In hilbert’s hotel laat de componist Hirs het fictieve personage Hilbert als het ware door verschillende meerdimensionale muzikale ruimten heengaan. Deze ruimten ontstaan als Hirs verschillende boventoonreeksen in elkaars licht beluistert, dat will zeggen met elkaar vergelijkt, en alleen de in beide verzamelingen voorkomende boventonen tot klinken brengt. Zo wandelen we al luisterend door (of logeren tijdelijk in) de ontstane harmonische ruimten met elk een eigen identiteit (klank, afmeting, kleur).

Hirs onderzoekt in haar compositie Hilbert’s hotel (2015) met andere woorden hoe de klankruimten als het ware “opschuiven” langs verschillende intervallen van het Fokker-orgel. Haar berekeningen (met behulp van de software OpenMusic) aan de hand van de frequentieverschillen tussen de bijbehorende toonhoogten maken deze verschillende ruimten op auditieve wijze inzichtelijk/ hoorbaar. De berekeningen kunnen tot in het oneindige doorgevoerd worden voorbij de grenzen van wat wij waarnemen. Hirs gaat langs de grenzen van hoogste en laagste hoorbare frequenties en vergroot het bereik van het orgel op organische wijze.

Onderstaande foto toont Hirs zittend aan de computer naast het 31-toonsorgel tijdens de première van Hilbert’s Hotel op 26 april 2015.

details

opdrachtgever
Hilbert’s Hotel voor microtonaal Fokker-orgel en elektronische klanken (2015) is door Rozalie Hirs gecomponeerd in opdracht van de Stichting Huygens-Fokker met financiële ondersteuning van het Fonds Podiumkunsten.

instrumentatie
Fokker orgel
elektronische klanken

technische benodigdheden
Fokker orgel (microtonaal orgel met 31 tonen per octaaf)
stereo luidsprekers, subwoofer
midi interface, laptop met Protools geïnstalleerd

duur
De totale lengte van de compositie bedraagt ca. 8 minuten.

bijzonderheden
De berekeningen werden door Hirs uitgevoerd in OpenMusic, de klanksynthese in SuperCollider. Het Fokkerorgel wordt tijdens het concert aangestuurd met behulp van een MIDI-interface en de software Protools.

Met bijzondere dank aan Casper Schipper voor assistentie bij de klanksynthese.

uitvoeringen

1 oktober 2017, 11:00 uur, Fokker organ XL, Kleine zaal, Muziekgebouw aan ’t IJ, Piet Heinkade, Amsterdam – Rozalie Hirs (laptop)
20 maart 2016, 11:00 uur, Het woord aan het woord, Muziekgebouw aan’t IJ (Kleine zaal), Piet Heinkade 5, Amsterdam – Rozalie Hirs (laptop)
26 april 2015, 11:00 uur, Reflexions Sonores, Muziekgebouw aan’t IJ (Kleine zaal), Piet Heinkade 5, Amsterdam – Rozalie Hirs (laptop)