inhoud
1. luister
2. samenvatting
3. programmatoelichting
4. details
5. uitvoeringen
luister
link volgt
samenvatting
7 mei 2023. bee sage (2023) is een nieuwe compositie van Rozalie Hirs voor cello en (contrabas)klarinet. Het nieuwe duo is ontstaan op verzoek van cellist Katharina Gross en (contra)basklarinetist Fie Schouten en is opgedragen aan de spelers.
programmatoelichting
bee sage voor contrabasklarinet en cello (2023) door Rozalie Hirs is vernoemd naar de plant Salvia apiana, ook bekend als witte salie, heilige salie of bijensalie. Deze aromatische plant, afkomstig uit het zuidwesten van de Verenigde Staten en het noordwesten van Mexico, wordt vaak geassocieerd met reiniging, genezing en spirituele rituelen. Door deze titel te kiezen, roept Hirs de verbinding van de plant op met het ritueel, de natuur en de delicate ecosystemen waarin zij gedijt.
Het werk is geschreven op verzoek van celliste Katharina Gross en (contra)basklarinettiste Fie Schouten, aan wie het stuk ook is opgedragen. De rollen van twee instrumenten zijn zowel contrasterend als complementair. De diepe, resonerende tonen van de contrabasklarinet verankeren het stuk en onthullen de grondtonen die ten grondslag liggen aan de rijke harmonieën in de cello. Het werk verkent de manier waarop de verschillende klankkleuren in een constante dialoog kunnen treden.
bee sage bouwt voort op het eerdere werk article 10 [prismes] voor cello solo (2021), dat Hirs componeerde in opdracht van Radio France voor de celliste Marie Ythier. In bee sage is de cellopartij identiek aan het eerdere solowerk, met behoud van de complexe, prismatische verkenning van harmonische boventonen en resonanties. De toevoeging van de contrabasklarinet verandert de solo in een duo en zorgt voor zowel een nieuwe basis als een harmonische context. De lage, bijna ondergrondse tonen van de contrabasklarinet creëren een onderliggend fundament van geluid, dat de spectrale, glinsterende texturen in de cello benadrukt.
Een centraal kenmerk van de cellopartij is het gebruik van som- en verschiltonen, een fenomeen dat wij kennen uit de psychoakoestiek. Dit zijn extra tonen die door de luisteraar worden waargenomen, als gevolg van het gelijktijdig klinken van twee toonhoogtes, waarbij de frequenties van de twee noten een extra waargenomen toonhoogte genereren. Deze fantoomtonen zijn precies gelegen op de som van beide frequenties of het verschil tussen beide. Hirs gebruikt dit psychoakoestische effect, waardoor de luisteraar de fantoomtonen direct kan ervaren. Hetgeen een spectrale rijkdom en een gevoel van illusie toevoegt aan het werk, omdat deze tonen uit de lucht lijken te materialiseren, waardoor de grens tussen fysiek geluid en onze auditieve waarneming vervaagt. In bee sage dragen deze som- en verschiltonen bij aan de gelaagdheid van texturen, waardoor een glinsterend, multidimensionaal landschap ontstaat dat de meditatieve kwaliteit van het stuk verdiept.
De gelaagdheid van frequenties stelt de luisteraar in staat om subtiele verschuivingen in textuur en kleur waar te nemen, wat doet denken aan hoe licht reageert op de veelzijdige oppervlakken van een prisma. Het stuk ontvouwt zich in golven van geluid, met geleidelijke transformaties en subtiele variaties die een gevoel van vloeibaarheid en organische groei creëren.
Hirs’ muziek is vaak geïnspireerd door wiskundige en natuurkundige concepten, vooral die met betrekking tot spectralisme en harmonische boventoonreeksen. In bee sage laat ze verschillende harmonische spectra onder meer ook de globale muzikale vorm bepalen. Het werk nodigt de luisteraar uit om zich onder te dompelen in een geluidswereld waar de tijd elastisch lijkt en waar de rijkdom van de harmonieën zich langzaam openbaart.
salie door de eeuwen heen
Salie is een geneeskrachtige kruid dat van oudsher wordt gebruikt voor de reiniging van huis en lichaam. Het werkt harmonisererend, De botanische naam van gewone salie is Salvia Officinalis. Salvia komt van ´salvare´ wat genezen betekent. In het antieke Egypte en bij de oude Grieken en Romeinen werd salie al gebruikt als universeel panacee of wondermiddel. Dioscorides, pionier der geneeskunde en kruidengeneeskunde, zag al in dat salie ontsmettende, menstruatiebevorderende en wondhelende eigenschappen had. Galenus en Plinius gebruikten salie bij keelpijn, bronchitis, wormen, leveraandoeningen, en vergeetachtigheid. De school van Salerno was in de Middeleeuwen beroemd om zijn hoogstaande medische kennis die een mengeling was van Arabische, Joodse, Griekse en Romeinse medische wetenschap. Salerno werd in de 10e eeuw ‘stad van Hippokrates’ genoemd, naar de belangrijke Griekse geneesheer. In Salerno werd een speciale geneeskracht aan salie toegewezen. ¨Waarom zou een mens sterven als hij salie in zijn tuin heeft?¨, zo luidt een belangrijke gezegde uit Salerno over salie. Een ander gezegde uit de Middeleeuwen luidt: ¨Wie in de meimaand salie eet, krijgt levensjaren bij de vleet.¨ Volgens Rembert Dodoens, de baanbrekende kruidenwetenschapper uit de 16e eeuw, scherpt salie de zintuigen.
De bijzondere saliesoort bee sage (Salvia apiana of Bijensalie) is een heilig, vereerd kruid bij Indianenstammen in Noord-Amerika, waaronder de Lakota, Chumash, Cahuilla en anderen. Men gelooft dat het krachtige spirituele eigenschappen bezit en het wordt beschouwd als een geschenk van de schepper of The Great Spirit. Het kruid wordt vereerd om zijn vermogen om mensen en ruimtes te zuiveren en te beschermen tegen negatieve energieën en invloeden, gebeden aan te bieden en begeleiding of genezing te zoeken. Het kruid wordt gebruikt als offer of in ceremonies om dankbaarheid uit te drukken, wijsheid te zoeken of een verbinding tot stand te brengen met de natuurlijke en bovennatuurlijke elementen.
Van salie worden vooral de blaadjes en soms de bloemetjes gebruikt als geneesmiddel in de fytotherapie. Er bevat minstens vijftien soorten etherische oliën. Salie werkt samentrekkend en ontstekingsremmend. Daarnaast werkt salie antiseptisch; het remt infecties door bacteriën, virussen en in iets mindere mate schimmels. Oxiden in salie zorgen daarbij voor een slijmoplossend vermogen. Fyto-oestrogenen helpen het hormonale evenwicht van de vrouw te reguleren. Salie kan een overmaat aan oestrogenen neutraliseren en een tekort aanvullen. Het kruid bevat ook vitamine C, dat een belangrijke rol speelt bij het handhaven van de gezondheid van het immuunsysteem en het voorkomen van ziekten. Het kruid kan de cognitieve functie verbeteren en kan helpen bij het voorkomen van geheugenverlies. En kan tevens helpen bij het reguleren van de bloedsuikerspiegel.
Ook op esthetisch vlak is salie niet te versmaden. Sommige variëteiten hebben grijsgroene bladeren met mooie paarsblauwe bloempjes. Als altijdgroene heester vinden we deze plant dan ook regelmatig terug in borders. De bloemen van salie trekken verschillende bestuivers aan, waaronder hommels, timmermansbijen, wolzwevers, en kolibries.
details
opdrachtgever
Het duo bee sage (2023) door Rozalie Hirs is ontstaan op verzoek van cellist Katharina Gross en (contra)basklarinetist Fie Schouten en is opgedragen aan de spelers.
instrumentatie
cello
basklarinet (of contrabasklarinet èn basklarinet)
duur
De totale lengte van de compositie bedraagt ca. 14 minuten.
muziekuitgever
De partituur van bee sage (2023) door Rozalie Hirs wordt uitgegeven door Deuss Music.
bijzonderheden
bee sage (Deuss Music, 2023) werd door Hirs gecomponeerd op verzoek van Fie Schouten en Katharina Gross en is opgedragen aan de spelers. In augustus 2024 heeft het duo Gross en Schouten bee sage opgenomen voor de gelijknamige CD met werken door onder meer Saariaho en Hirs. Onderstaande foto toont de twee spelers samen met de componist na afloop van de wereldpremière van het werk op 17 september 2023.
uitvoeringen
17 november 2024, Serie Moderne Muziek, Galerie Marzee, Nijmegen – Katharina Gross (cello), Fie Schouten (basklarinet)
26 mei 2024, Neue Musik in St. Ruprecht, St.Ruprechtskirche, Ruprechtsplatz 1, 1010 Wien, Oostenrijk – Fie Schouten (contrabasklarinet/basklarinet), Katharina Gross (cello)
30 april 2024, Unerhörte Musik, BKA Theater, Mehringdamm 34, Berlin-Kreuzberg (U7/ U6 Mehringdamm), Duitsland – Fie Schouten (contrabasklarinet/basklarinet), Katharina Gross (cello)
22 maart 2024, Witte kerkje van Simonshaven, Lageweg 1, 3212 LZ Simonshaven – Fie Schouten (contrabasklarinet/basklarinet), Katharina Gross (violoncello)
20 november 2023, AASSM Küçük Salon, Izmir Yeni Müzik Günleri (New Music Days/Tage für Neue Musik Izmir), Yasar University, Izmir, Turkije – Fie Schouten (basklarinet), Katharina Gross (cello)
17 november 2023, Bilgi Yeni Müzik Festivali, Bilgi Santral Instanbul Kampüsü (Green Room E1 binasi), İstanbul Bilgi Üniversitesi Müzik Bölümü, İstanbul, Turkije – Fie Schouten (basklarinet), Katharina Gross (cello)
17 september 2023, Muze van Zuid, Amsterdam – Katharina Gross (cello), Fie schouten (contrabasklarinet/basklarinet) – wereldpremière